Sự kiện được tổ chức tròn 20 năm sau cuộc gặp đầu tiên giữa các nhà văn cựu chiến binh Mỹ với các nhà văn Việt Nam (VN), sẽ diễn ra từ ngày 2/5 - 5/5/2010 tại tỉnh Hòa Bình. Nhưng từ 29/5 ở Hà Nội, những cuộc gặp gỡ đã thực sự bắt đầu.

Văn học - chiếc cầu nối đặc biệt

Theo TS văn học, nhà văn Kevin Bowen, Chủ tịch Trung tâm William Joiner (thuộc ĐH Masachusetts, Mỹ), tại Mỹ có rất nhiều nhà văn viết về cuộc chiến ở VN, nhưng qua đó, ông thấy không học được gì, không hiểu gì thêm về VN. Bởi những tác phẩm ấy mới chỉ vẽ nên một tấm phông chung chung về VN, chứ không cắt nghĩa được bản chất của con người ở đất nước mà ông từng biết.

Kevin Bowen cho biết ông hiểu được VN thông qua việc dịch các tác phẩm văn học VN. Nhà thơ Bruce Weigi, TS Văn học, từng là cựu chiến binh Mỹ tại VN, cũng khẳng định: qua thơ, ông hiểu được người VN, và hơn cả, sự tiếp xúc với người Việt khiến ông ngày càng yêu đất nước này.

Các nhà văn Mỹ đến thăm nhà văn Lê Lựu. Ảnh: Nguyễn Đình Toán

Các nhà văn, thành viên tại Trung tâm William Joiner cũng muốn ngày càng có nhiều người Mỹ thực sự hiểu hơn về người VN. Họ đã dịch những tác phẩm văn học VN, như của Nguyễn Khải, Lê Lựu, Nguyễn Huy Thiệp, Ý Nhi, Phan Thị Vàng Anh, Lý Lan… để giới thiệu ở Mỹ. Cho dù, người đón nhận các tác phẩm đó ban đầu mới chỉ là những người chống chiến tranh và quan tâm tới VN.

Hóa giải cho một cuộc chiến kéo dài dai dẳng không hề dễ. Theo nhà văn Nguyên Ngọc, sau chiến tranh, nhiều người ở hai bên phát hiện những chiến binh phía bên kia cũng là những con người, cũng có nỗi đau giống nhau, nhưng do hoàn cảnh đặc biệt, họ rơi vào hai phía đối địch. Nhà văn Nguyên Ngọc nhận thấy “việc khôi phục khuôn mặt thực sự cho những con người từng là chiến binh ở hai phía để đi tới sự hòa hợp, hòa giải” là điều quan trọng nhất, và các nhà văn ở Trung tâm William Joiner cùng các nhà văn VN đều nhìn thấy điều này, nên đã tìm cách ngồi lại với nhau trong nhiều năm qua.

Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều thì cho rằng, mặc dù đã có những “sứ giả hòa bình” đầu tiên như Lê Lựu đặt chân lên nước Mỹ cách đây nhiều năm để đối thoại về các vấn đề  trong cuộc chiến thông qua tác phẩm, nhưng “công việc này cần các nhà văn hóa, nhà hoạch định chính sách và các nhà lãnh đạo tiếp tục thực hiện”.
 
Không nói mãi về nỗi đau

Theo quan sát của nhà văn Nguyễn Quang Thiều, ở Mỹ giờ đây vẫn có những nhà văn viết về chiến tranh VN nhưng họ không đi tìm cách lý giải cuộc chiến nữa, mà thông qua việc tìm hiểu về văn hóa, thái độ sống và cách ứng xử để hiểu người Việt hơn. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều tin rằng: “văn học sau này sẽ tìm cách đưa đến vẻ đẹp của dân tộc đó chứ không phải nói lại nỗi đau đã gây ra cho nhau”.

Chính Kevin Bowen cũng thừa nhận, ông có viết những bài thơ về hậu chiến, nhưng nhiều hơn cả, ông vẫn muốn đi tìm vẻ đẹp trong thiên nhiên và nếp sống sinh hoạt bình dị của con người VN. Kevin cho biết Trung tâm William Joiner muốn dịch nhiều tác phẩm của nhà văn trẻ VN sinh sau năm 1975 để giúp người Mỹ, đặc biệt là giới trẻ hiểu và yêu người VN hơn.